Meer dan vijftig jaar heeft de St. Mariaschool echt als school dienstgedaan, van 1920 tot 1974. In de resterende vijftig jaar heeft zij onderdak geboden aan een veelvoud van instanties, met uiteenlopende activiteiten. Met de komst van de Historische Kring Heemskerk komt er op haar oude dag een nieuwe functie bij.
De bouw van de school in 1920 was mogelijk, omdat in de grondwet van 1917 de gelijke bekostiging van openbare en bijzondere scholen vastgelegd werd. Voor die tijd werd alleen de openbare school door de overheid betaald. Bijzondere scholen (meestal scholen met een religieus en/of pedagogisch concept, onder een eigen bestuur) moesten tot die tijd uit eigen middelen betaald worden. De bouw van twee scholen, de St. Josephschool in 1918 en de St. Mariaschool in 1920, beide aan het Marquettepad, de huidige Verherentstraat kwam mede daardoor tot stand. Daar was sinds het begin van de zeventiende eeuw al een RK-bolwerk aan het ontstaan. De Laurentiuskerk met pastorie staat op de plek waar ooit een schuilkerk en later de zgn. statie-kerk stonden. Sinds 1860 was er op de hoek met de Maerelaan het kerkhof. Ook was er het klooster van de zusters Franciscanessen, die in lokalen achter het klooster aan meisjes onderwijs gaven, aanvankelijk vooral gericht op huishoudelijke vaardigheden, w.o. naaien en breien. Logisch dus om de scholen vlakbij, aan de overkant van de weg te bouwen, voor jongens en meisjes elk één, gescheiden door het huis van de bovenmeester.
In de Mariaschool waren maar liefst 14 lokalen én een gymnastiekzaal. De jongens van de St. Josephschool mochten er komen gymmen, maar verder de gang in was het verboden terrein voor hen. Korte tijd (1947/48) is de Mariaschool de slaapplaats geweest van de dichter-schilder Lucebert (zie bord bij de deur) en werden er in 1939/40 Nederlandse soldaten gelegerd. Het was eerst wel de bedoeling, maar Duitse militairen hebben er niet ‘gewoond’.
De Mariaschool was in 1974 eigendom van de gemeente geworden en stond leeg. Wat nu?? Slopen!, want daar was Heemskerk goed in. Gelukkig was er geen geld voor en tevens onduidelijkheid over de bouw van een nieuw gemeentehuis i.v.m. een mogelijke fusie met Beverwijk. Het oude raadhuis was intussen veel te klein geworden voor het snel groeiende Heemskerk en dus zouden, naast de politie, diverse gemeentelijke diensten in de Mariaschool gehuisvest kunnen worden, w.o. de secretarie en de werkruimten voor het college van B&W. Het is bij plannen gebleven, misschien wel om toch een raadhuis aan de Bachstraat te realiseren, misschien omdat enkele wethouders los van elkaar toezeggingen deden om er culturele en sociale activiteiten in onder te brengen, zoals kunstenaars en de Alexanderstichting. Dit laatste gebeurde en toen op 16 september 1978 Open Huis gehouden werd in de Mariaschool, bleken naast de negen kunstenaars de toneelvereniging ‘De Vriendenkring’, het Martranttheater, het RK gemengd koor en peuterspeelzaal Olleke Bolleke een gastvrij onderdak te hebben gekregen.
De Josephschool bleef lang het in de verre omtrek overbekend jongerencentrum Donkey, met later een dependance van de Muziekschool. De Mariaschool bleef thuishaven voor kunstenaars, de kunstuitleen, RTV-IJmond en ontmoetingspunt café Lokaal. Het laatste hoogstandje in de oude gymzaal is – na het stoppen van de kunstuitleen – de huisvesting en inrichting van het Historisch Huis van de HKH!
Wat het gebouw van de St. Mariaschool (ons Historisch Huis) betreft, heeft de Historische Kring een monumentaal pand betrokken, in een met monumenten bezaaid gebied. In het erfgoedregister van de gemeente Heemskerk is te lezen welke panden aan de Kerklaan en de A. Verherentstraat zoal een monumentenstatus hebben en waarom. Voor de St. Mariaschool geldt vooral dat het in combinatie met de St. Josephschool een beeldbepalend gebouw is, met een eigen architectuur. Zo kent de voorgevel een symmetrische opzet van drie vlakken, gescheiden door twee smalle muurdelen waarop in tegeltableaus de naam en het bouwjaar zijn vermeld. Achter de ingangen in de smalle muurvlakken bevinden zich de hoge gangen met de betegelde vloeren en gele tegellambrisering met zwarte randen. In de lokalen bevinden zich nog de specifiek gemetselde rookkanalen waarin de lange pijp van de kachel uitmondde. In de ruimte van de HKH staat weer de lange raamstok met de speciale haak om de hoge bovenramen open en dicht te doen. In de architectuur zijn her en der kruisvormen terug te vinden, niet verbazend gezien de signatuur van de opdrachtgever.
Samenvattend, de tijdgeest is ruimschoots in het gebouw vertegenwoordigd, waarmee de monumentale waarde extra benadrukt wordt.
Tekst vrij naar teksten van Aart Andeweg uit 2018
Klik hier om het erfgoedregister van de Gemeente Heemskerk te bekijken.
Klik hier voor de openingstijden van ons Historisch Huis.
